Televiziyada xoşbəxt həyatlardan bəhs edilsə də cəmiyyətin çoxluğu real həyatda istər sosial şəbəkələrdən, istər çayxanalarda, istər bazarda, istər digər yığıncaqlarda narazı bir həyat sürür ölkəmizdən. Amma bu mövzuda Azərbaycanın yaxşı tərəflərinə nəzər salacam baxaq görək nələr ortaya çıxır.

Hamı iş yerlərindən şikayət edir amma ölkəmizin hansı strukturla işlədiyindən xəbərləri yoxdu bəzilərinin.

Kapitalizm və Sosializm, Kommunizm kimi amillər nəzərə alınmalıdır.

Dünyada əsas iqtisadi rejimlər:

1. Kapitalizm – Sərbəst bazar, özəl mülkiyyət, minimal dövlət müdaxiləsi.


2. Sosializm – İstehsal vasitələrinin ictimai mülkiyyəti, bərabər paylanma, güclü dövlət tənzimləməsi.


3. Kommunizm – Sinifsiz cəmiyyət, tam kollektiv mülkiyyət, dövlətin tədricən aradan qalxması (nəzəri model).


4. Feodalizm – Torpaq sahibliyinə əsaslanan iqtisadi sistem, vassallar və lordlar.


5. Anarxizm – Dövlətin və mülkiyyətin tamamilə aradan qaldırılması, özünüidarə prinsipi.


6. Qarışıq iqtisadiyyat – Kapitalizm və sosializmin elementlərini birləşdirən sistem.



Hər biri fərqli tarixi dövrlərdə və yerlərdə tətbiq edilib.


Azərbaycanda iqtisadi sistem kapitalizmə yaxın olsa da, tam olaraq klassik kapitalizm rejimi deyil. 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan, keçid dövrü yaşayıb və bu müddət ərzində bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə əsaslanan bir iqtisadi sistemə doğru inkişaf edib.

Azərbaycanda iqtisadiyyatın çoxu özəl sektor tərəfindən idarə olunur, amma dövlət hələ də strateji sahələrdə, xüsusən enerji və neft sektoru kimi mühüm sahələrdə güclü bir mövqeyə sahibdir. Dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi hələ də yüksəkdir və bu, bazar iqtisadiyyatı ilə yanaşı, dövlətin planlaşdırma və tənzimləmə rolu ilə müşahidə olunur.

Nəticə etibarilə, Azərbaycanda kapitalizm elementləri mövcud olsa da, iqtisadiyyat hibrid bir model nümayiş etdirir, yəni burada həm bazar iqtisadiyyatı, həm də dövlət müdaxiləsi mövcuddur.

Başa düşməyənlər üçün aydın yazıram:

Kapitalizm elə bir sistemdir ki, insanlar öz işini qurub pul qazana bilir, malını da istədiyi qiymətə sata bilir. Yəni, hər kəsin öz işi, öz mülkiyyəti var. Dövlətdən çox şey gözləmirlər, çünki hər şey əsasən bazarın qaydalarına uyğun işləyir. Kim daha yaxşı işləyirsə, daha çox qazanır. Amma zəif işləyən ya da şansı gətirməyən çətin vəziyyətdə qala bilər. Sərbəstlik var, amma eyni zamanda bərabərlik azdır.

Bəs Cəmiyyət olaraq Cahilikmi?

Belə fikirlər bəzi reallıqları əks etdirsə də, ümumiləşdirmələrdən çəkinmək lazımdır. Azərbaycan cəmiyyətində bacarıqlı, bilikli və təşəbbüskar insanlar çoxdur, lakin problemlərin bir qismi sistemli və sosial amillərdən qaynaqlanır.

1. Təhsil və bilik problemi: Təhsil sistemindəki boşluqlar kritik düşüncə və yaradıcılığın inkişafını məhdudlaşdırır. Çoxları yalnız hazır iş axtarır, özləri iş qurmaq və ya yeni bir şey icad etmək haqqında düşünmür.


2. İdeya çatışmazlığı: Yenilikçi iş ideyalarının az olması cəmiyyətdə risk alma mədəniyyətinin zəifliyindən və ya dəstəyin azlığından qaynaqlanır. İnsanlar "təhlükəsiz" yolları seçməyə üstünlük verir.


3. Cahil qalmağı seçmək: Cəmiyyətin bir qismi bəlkə də sosial media, asan əyləncə və mənasız məlumatlara üstünlük verir. Bu da şəxsi inkişaf və cəmiyyətin tərəqqisi üçün maneə yaradır.


4. Dəstək sisteminin olmaması: Bir çox gənc vətəndaş yeni işlərə başlamaq istəsə də, dövlət və ya maliyyə qurumlarından kifayət qədər dəstək ala bilmir. Bu, motivasiyanı azaldır.


5. Psixoloji baryerlər: "Onsuz da mümkün deyil", "kim edir ki, mən də edim" düşüncəsi insanlar arasında geniş yayılıb. Cəsarət çatışmazlığı yaranır.

Bunun həlli üçün hər kəs özündən başlamalıdır:

1. Özünüinkişaf: İnsanlar tənbəlliyi kənara qoyub, daimi öyrənmə vərdişi qazanmalıdır. Kitab oxumaq, təlimlərə qatılmaq və yeni biliklər öyrənmək cəmiyyəti irəli apara bilər.


2. Yaradıcı düşüncə: Ənənəvi yollarla kifayətlənmək əvəzinə, problemləri fərqli yollarla həll etməyi öyrənmək lazımdır. Kiçik ideyalar belə düzgün yönləndiriləndə böyük işlərə çevrilə bilər.


3. Risk alma mədəniyyəti: Uğursuzluqdan qorxmaq yerinə, onu bir dərs kimi qəbul edib yenidən cəhd etməyi öyrənmək vacibdir.


4. Dəstək şəbəkələri qurmaq: İcma səviyyəsində mentorluq, komanda işinə dəstək və paylaşım mədəniyyəti inkişaf etdirilməlidir. Daha təcrübəli şəxslər gənclərə yol göstərməlidir.


5. Tənqidçi düşüncə: İnsanlar hər deyilənə inanmaq yerinə araşdırıb, öz fikirlərini formalaşdırmalıdır. Cahil qalmaq seçimi deyil, bir nəticədir – bunu dəyişmək hər kəsin əlindədir.



Cəmiyyətin dəyişməsi üçün hər bir fərd daha çox məsuliyyət daşımalı və passivlikdən aktivliyə keçməlidir. Kiçik fərqlər toplandıqda böyük dəyişikliklərə səbəb ola bilər.