Ağstafa rayonu Azərbaycanın qərb bölgəsində, xəritə baxımından kiçik bir Afrika materikini andırır.

Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamaclarında yerləşir. Rayonun adı birbaşa Ağstafaçay çayından gəlir, yerli dillərdə isə bu çay Ağstev adlanır. Çayın adı da çox mənalıdır: “ağ” – təmiz, parlaq; “stev” – axan su, yəni çayın özü elə adından təmizliyini və canlılığını göstərir. Bu, rayonun adının da təməlini qoyur.

Ağstafaçay: Mənbə və Təmiz Su

Ağstafaçayın baş mənbəyi Ermənistandakı Tavuş vilayətinin dağlıq bölgələrində, Dilican Milli Parkı yaxınlığında yerləşir. Çayın suyu yaranır:

Qarların yazda əriməsi ilə

Dağlardan axan yağış suları ilə

Yeraltı su qatlarından və bulaqlardan

Bu səbəbdən çay daim təmiz, şirin və içməyə yararlı olur. Su dağlardan torpaq və qayaların arasından süzülərək gəlir, bu da onun təmizliyini və dadını təmin edir. Dağlıq və meşəlik ərazilərdə olması isə çayın ətrafının uzun illər ərzində çirklənmədən qalmış olmasına səbəb olub.

Ağstafaçay rayonun mərkəzindən axaraq Kür çayına tökülür və ərazidəki kənd təsərrüfatı üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Çayın hövzəsi boyunca torpaqlar əsasən gil-lilli tərkiblidir və yüksək məhsuldarlıq göstərir.

Tarixi Adlar və Millətlər

Rayonun tarixi çox qədimdir və burada müxtəlif dövrlərdə fərqli tayfalar yaşamışdır. Tarixi mənbələr göstərir ki, orta əsrlərdən bəri bu ərazidə Azərbaycan türkləri, bəzi xristian albaniyalı tayfalar və digər qonşu xalqlar məskunlaşmışdır.

Dövr Ad İzah
Orta əsrlər Ağstev Çayın qədim adı; “ağ” = təmiz, “stev” = axan su
16–17-ci əsr Ağstabad Osmanlı arxivlərində rast gəlinən transliterasiya variantı
19-cu əsr Ağstafa Rusiya imperiyası sənədlərində, yerli əhali tərəfindən istifadə
1941-ci il Ağstafa şəhəri Əvvəlki adı Elisavetinka; sonradan şəhər statusu alaraq rayonun mərkəzi oldu

Beləliklə, rayonun adı hər zaman çayın adı ilə bağlı olub, “Ağstabad” yalnız tarixi sənəd və transliterasiya fərqindən yaranmışdır. Yerli əhali həmişə bu əraziyə Ağstafa deyib, çay hövzəsi isə onların həyatında mərkəzi rol oynayıb.

Müasir Ağstafa

İndiki Ağstafa rayonu Azərbaycanın mühüm kənd təsərrüfatı və suvarma mərkəzlərindən biridir. Rayonun mərkəzi Ağstafa şəhəri, çayın sağ sahilində yerləşir. Rayon ərazisində həm tarixi abidələr, həm də təbii gözəlliklər çoxdur. Dağlıq və düzənlik ərazilərin qarışığı, torpağın münbitliyi və çayın təmizliyi bölgəni həm ekologiya, həm də kənd təsərrüfatı baxımından qiymətli edir.

Tarix boyunca ərazidə yaşayan insanlar çaydan suvarma, içməli su və nəqliyyat məqsədi ilə istifadə etmiş, torpağın məhsuldarlığı və suyun keyfiyyəti isə burada uzun müddət həyatın davam etməsinə imkan yaratmışdır.

🔹 Xülasə:

Ağstafa rayonu adı çaydan götürülüb

Çayın adı “ağ + stev” = təmiz axan su deməkdir

Tarixi sənədlərdə “Ağstabad” adı da qeyd olunub, amma bu yalnız fərqli tələffüzdür

Rayon ərazisində çox qədimdən azərbaycanlılar yaşamış, çay həyatın mərkəzi olmuşdur

Su təmiz və şirindir, torpaq məhsuldardır, rayon həm tarixi, həm də coğrafi baxımdan əhəmiyyətlidir